T
Tài
Thành viên sáng lập
Mikhail Afanasyevich Bulgakov (tiếng Nga: Михаил Афанасьевич Булгаков, 15/5/1891 – 10/3/1940) là nhà văn, nhà viết kịch Liên Xô.
Mikhail Bulgakov là một gương mặt kỳ lạ và bi thảm của nền văn học Nga nửa đầu thế kỷ XX. Tài năng đa dạng và toàn diện của Bulgakov đã khiến ông trở nên một tiểu thuyết gia, một kịch tác gia bậc thầy. Tuy nhiên, do theo đuổi một bút pháp trào phúng chua cay, một bản lĩnh nghệ thuật cao cường, không khoan nhượng trước chế độ, kể từ đầu thập niên 30, khi nền độc tài của Stalin bắt đầu được thiết lập trên mọi ban ngành nghệ thuật và văn hóa Xô-viết, đại đa số các tác phẩm của Bulgakov đều bị cấm đoán, bản thân nhà văn rơi vào cảnh thất nghiệp và đói khát.
Bố ông là giáo sư tiến sĩ thần học, biết nhiều thứ tiếng. Mẹ ông cũng là người có học, con mục sư, trước khi lấy chồng từng dạy học. Mikhail là con cả, từ nhỏ thông minh, được học hành chu đáo. Năm 1916, sau khi tốt nghiệp xuất sắc chuyên ngành Y khoa đại học Tổng hợp Kiev, ông xin ra mặt trận của cuộc chiến tranh thế giới thứ nhất với tư cách người tình nguyện của Hội Chữ thập đỏ. Ít lâu sau ông bị gọi về Matxcơva và được cử đi phụ trách một bệnh viện nông thôn hẻo lánh ở Sưtrev. Từ đó bắt đầu những năm tháng chìm nổi của nhà văn tương lai qua các vùng Viazma, Vladikavkaz, Tiflix, Batưm, Kiev... Từng bị bắt buộc theo bọn phỉ Petlura, từng tham gia Hồng quân..., tháng 9 năm 1921, M. Bulgakov đến Matxcơva, sống và làm việc tại đó cho đến cuối đời.
Trong những năm đói khát và sôi động sau nội chiến, cũng như nhiều nhà văn khác vừa rời mặt trận đổ xô về Matxcơva - trong đó có cả những tên tuổi về sau là chủ soái trên văn đàn Xô viết như A. Phadeev và M. Solokhov - M. Bulgakov đã phải trải qua nhiều nghề để sống: thư ký Tiểu ban văn học của Tổng cục giáo dục chính trị, viết báo, theo đoàn hát rong, làm nhiều năm ở các báo Tiếng còi, Ngày hôm trước...
M. Bulgakov có thiên hướng văn học rất sớm - chín tuổi ông đọc Những linh hồn chết, rất thích văn trào phúng của Gogol, Saltưkov, Sedrin. Ông bắt đầu viết văn khi còn đang đi học; những năm nội chiến đã có một số vở kịch được diễn tại mặt trận. Trong thời gian làm báo, M. Bulgakov viết nhiều tiểu phẩm và truyện ngắn. Phần lớn tác phẩm của ông trong thời gian đầu này ngày nay không còn giữ được, một số bị chính tay ông đốt bỏ.
Năm 1921, Bulgakov chuyển tới sống ở Moskow, nơi ông làm việc trong phòng văn học của Ủy ban nhân dân về Giáo dục (tương đương với Bộ Giáo dục) và cộng tác với rất nhiều tờ báo. Cuốn tiểu thuyết mang đậm chất tự truyện Bạch vệ (The White guard, 1926, xuất bản đầy đủ 1966) là một bức tranh về thời kỳ hỗn loạn từ năm 1914 đến năm 1921 phản chiếu qua cuộc sống của một gia đình Bạch vệ quân ở Ukraine. Hai phần đầu của cuốn sách được đăng trên tờ Rossiya, tờ báo bị đình bản trước khi tác giả kịp cho đăng tiếp phần thứ ba.
Bulgakov hợp tác với Nhà hát Nghệ thuật Moskow từ năm 1925. Ông viết và dàn dựng nhiều vở kịch được đông đảo công chúng yêu thích. Những phê phán của Bulgakov đối với bộ máy chính quyền Xô Viết bắt đầu xuất hiện trong các sáng tác của ông. Ông viết tiểu thuyết Trái tim chó (The heart of a dog, 1925) như một tác phẩm châm biếm đời sống Xô Viết dưới vỏ bọc khoa học viễn tưởng. Tác phẩm bị cấm xuất bản. Trong truyện, nhân vật chính của tiểu thuyết Những linh hồn chết (Dead souls) của Gogol bị lạc trong thời kỳ nước Nga Xô Viết thực hiện chính sách kinh tế mới (1921-1927). Một tác phẩm khác của Bulgakov, Diaboliad (1925) miêu tả một viên chức nghèo trong bộ máy quan liêu khổng lồ nơi anh ta đánh mất cả nhân dạng lẫn cuộc đời mình.
Trong năm 1928, Bulgakov có ba vở kịch được trình diễn trong các nhà hát Moskow, bao gồm Căn hộ của Zoya (Zoya’s Apartment), Đảo đỏ (The Crimson Island) và vở Những ngày của gia đình Turbin (Days of the Turbins) chuyển thể từ tiểu thuyết Bạch vệ của ông. Vở diễn mang lại thành công bất ngờ cho tác giả mặc dù nó cũng nhận được những nhận xét ác ý đối với sự thông cảm của tác giả đối với các sĩ quan Bạch vệ. Tuy nhiên, thật nghịch lý, Bạch vệ chính là một trong những tác phẩm yêu thích của Stalin. Tác phẩm bị cấm năm 1929, lệnh cấm được bỏ năm 1932 nhưng phải tới năm 1955 nó mới chính thức được xuất bản.
Trong thập niên 30 của thể kỷ XX, tác phẩm của Bulgakov xuất bản rất ít. Khi Bulgakov xin chính quyền Xô Viết cho phép ông di cư, Stalin đã gọi điện cho ông và sau đó nhà văn được cử làm trợ lý sản xuất chương trình cho Nhà hát Nghệ thuật Moskow. Ông phóng tác các tác phẩm cổ điển để trình diễn trên sân khấu. Cuối thập niên 30, ông viết lời cho các vở nhạc kịch và làm cố vấn ở nhà hát Bolshoi. Tuy nhiên, sự thích thú của Stalin đối với tác phẩm của ông chỉ giúp cho Bulgakov khỏi bị bắt còn các tác phẩm của ông vẫn không được xuất bản.
Tác phẩm quan trọng nhất của Bulgakov là Nghệ nhân và Margarita, một huyền thoại về quỷ sứ, trá hình dưới dạng một giáo sư. Tác phẩm đã bị đình bản bởi Bulgakov từ chối thay đổi theo yêu cầu của nhà cầm quyền. Bản in đầu tiên được chính quyền Xô Viết cho phép là vào năm 1966-1967, bản thứ hai đầy đủ hơn xuất hiện năm 1973 và một bản đầy đủ được in năm 1989. Khởi thảo từ 1928 và được viết trong suốt 12 năm, Nghệ nhân và Margarita - ban đầu có tên là Tiểu thuyết về quỷ sứ - đã được nhà văn viết đi viết lại đến 7 lần. 26 năm sau khi ông qua đời, cuốn tiểu thuyết mới được xuất bản. Các nhà nghiên cứu gọi đây là “Phúc âm thứ năm - Phúc âm của quỷ”. Trong khi hàng triệu độc giả khắp nơi trên thế giới đã say mê và đau đớn khi đọc những trang viết của Bulgakov thì cho đến nay, tại Nga, vẫn có những người ghét cay ghét đắng tác phẩm của ông.
Trong cuộc đời mình, Bulgakov kết hôn ba lần, với Tatyana Nikolayevna Lappa (1913), với Lyubov Yevgenevna Belozerskaya (1924), và Yelena Sergeyevna Shilovskaya (1932). Elena là người đã dành cho ông sự ủng hộ vô giá khi ông sáng tác Nghệ nhân và Margarita cũng như chịu đựng chứng hoang tưởng của nhà văn.
Bulgakov mất trong khi ông đang viết dở Tuyết đen, một tác phẩm tiểu thuyết-kịch, vào ngày 10/3/1940. Tới thập niên 1980, toàn bộ tác phẩm của nhà văn mới được xuất bản trên chính tổ quốc ông.
Chữ ký của Mikhail Bulgakov
Tác phẩm
Văn xuôi
- Nghệ nhân và Margarita - NXB Cầu Vồng (Liên Xô, hợp tác với NXB Tác phẩm Mới), Moskva, 1989. Đoàn Tử Huyến dịch
- Nghệ nhân và Margarita - NXB Lao động 2005. Đoàn Tử Huyến dịch
- Trái tim chó - NXB Văn Học 1988
- Trái tim chó - NXB Thế giới 2004 (in song ngữ)
- Những quả trứng định mệnh - NXB Văn Học 1996. Đoàn Tử Huyến dịch
- Những quả trứng định mệnh - NXB Thế giới 2004 (in song ngữ)
- Tuyển tập văn xuôi M. Bulgacov - NXB Văn Học 1996. Đoàn Tử Huyến dịch
- Alexandr Puskin, kịch về A.Puskin (in trong: Alexandr Puskin. Tuyển tập tác phẩm (5 tập), tập Kịch, tiểu luận, thư từ) - Nxb Văn Học 1996. Đoàn Tử Huyến dịch
- Bạch Vệ - NXB Đà Nẵng 2022. Trần Thị Phương Phương dịch
- Nghệ nhân và Margarita - Đông A & NXB Văn Học 2022. Đoàn Tử Huyến dịch
Mikhail Bulgakov là một gương mặt kỳ lạ và bi thảm của nền văn học Nga nửa đầu thế kỷ XX. Tài năng đa dạng và toàn diện của Bulgakov đã khiến ông trở nên một tiểu thuyết gia, một kịch tác gia bậc thầy. Tuy nhiên, do theo đuổi một bút pháp trào phúng chua cay, một bản lĩnh nghệ thuật cao cường, không khoan nhượng trước chế độ, kể từ đầu thập niên 30, khi nền độc tài của Stalin bắt đầu được thiết lập trên mọi ban ngành nghệ thuật và văn hóa Xô-viết, đại đa số các tác phẩm của Bulgakov đều bị cấm đoán, bản thân nhà văn rơi vào cảnh thất nghiệp và đói khát.
Bố ông là giáo sư tiến sĩ thần học, biết nhiều thứ tiếng. Mẹ ông cũng là người có học, con mục sư, trước khi lấy chồng từng dạy học. Mikhail là con cả, từ nhỏ thông minh, được học hành chu đáo. Năm 1916, sau khi tốt nghiệp xuất sắc chuyên ngành Y khoa đại học Tổng hợp Kiev, ông xin ra mặt trận của cuộc chiến tranh thế giới thứ nhất với tư cách người tình nguyện của Hội Chữ thập đỏ. Ít lâu sau ông bị gọi về Matxcơva và được cử đi phụ trách một bệnh viện nông thôn hẻo lánh ở Sưtrev. Từ đó bắt đầu những năm tháng chìm nổi của nhà văn tương lai qua các vùng Viazma, Vladikavkaz, Tiflix, Batưm, Kiev... Từng bị bắt buộc theo bọn phỉ Petlura, từng tham gia Hồng quân..., tháng 9 năm 1921, M. Bulgakov đến Matxcơva, sống và làm việc tại đó cho đến cuối đời.
Trong những năm đói khát và sôi động sau nội chiến, cũng như nhiều nhà văn khác vừa rời mặt trận đổ xô về Matxcơva - trong đó có cả những tên tuổi về sau là chủ soái trên văn đàn Xô viết như A. Phadeev và M. Solokhov - M. Bulgakov đã phải trải qua nhiều nghề để sống: thư ký Tiểu ban văn học của Tổng cục giáo dục chính trị, viết báo, theo đoàn hát rong, làm nhiều năm ở các báo Tiếng còi, Ngày hôm trước...
M. Bulgakov có thiên hướng văn học rất sớm - chín tuổi ông đọc Những linh hồn chết, rất thích văn trào phúng của Gogol, Saltưkov, Sedrin. Ông bắt đầu viết văn khi còn đang đi học; những năm nội chiến đã có một số vở kịch được diễn tại mặt trận. Trong thời gian làm báo, M. Bulgakov viết nhiều tiểu phẩm và truyện ngắn. Phần lớn tác phẩm của ông trong thời gian đầu này ngày nay không còn giữ được, một số bị chính tay ông đốt bỏ.
Năm 1921, Bulgakov chuyển tới sống ở Moskow, nơi ông làm việc trong phòng văn học của Ủy ban nhân dân về Giáo dục (tương đương với Bộ Giáo dục) và cộng tác với rất nhiều tờ báo. Cuốn tiểu thuyết mang đậm chất tự truyện Bạch vệ (The White guard, 1926, xuất bản đầy đủ 1966) là một bức tranh về thời kỳ hỗn loạn từ năm 1914 đến năm 1921 phản chiếu qua cuộc sống của một gia đình Bạch vệ quân ở Ukraine. Hai phần đầu của cuốn sách được đăng trên tờ Rossiya, tờ báo bị đình bản trước khi tác giả kịp cho đăng tiếp phần thứ ba.
Bulgakov hợp tác với Nhà hát Nghệ thuật Moskow từ năm 1925. Ông viết và dàn dựng nhiều vở kịch được đông đảo công chúng yêu thích. Những phê phán của Bulgakov đối với bộ máy chính quyền Xô Viết bắt đầu xuất hiện trong các sáng tác của ông. Ông viết tiểu thuyết Trái tim chó (The heart of a dog, 1925) như một tác phẩm châm biếm đời sống Xô Viết dưới vỏ bọc khoa học viễn tưởng. Tác phẩm bị cấm xuất bản. Trong truyện, nhân vật chính của tiểu thuyết Những linh hồn chết (Dead souls) của Gogol bị lạc trong thời kỳ nước Nga Xô Viết thực hiện chính sách kinh tế mới (1921-1927). Một tác phẩm khác của Bulgakov, Diaboliad (1925) miêu tả một viên chức nghèo trong bộ máy quan liêu khổng lồ nơi anh ta đánh mất cả nhân dạng lẫn cuộc đời mình.
Trong năm 1928, Bulgakov có ba vở kịch được trình diễn trong các nhà hát Moskow, bao gồm Căn hộ của Zoya (Zoya’s Apartment), Đảo đỏ (The Crimson Island) và vở Những ngày của gia đình Turbin (Days of the Turbins) chuyển thể từ tiểu thuyết Bạch vệ của ông. Vở diễn mang lại thành công bất ngờ cho tác giả mặc dù nó cũng nhận được những nhận xét ác ý đối với sự thông cảm của tác giả đối với các sĩ quan Bạch vệ. Tuy nhiên, thật nghịch lý, Bạch vệ chính là một trong những tác phẩm yêu thích của Stalin. Tác phẩm bị cấm năm 1929, lệnh cấm được bỏ năm 1932 nhưng phải tới năm 1955 nó mới chính thức được xuất bản.
Trong thập niên 30 của thể kỷ XX, tác phẩm của Bulgakov xuất bản rất ít. Khi Bulgakov xin chính quyền Xô Viết cho phép ông di cư, Stalin đã gọi điện cho ông và sau đó nhà văn được cử làm trợ lý sản xuất chương trình cho Nhà hát Nghệ thuật Moskow. Ông phóng tác các tác phẩm cổ điển để trình diễn trên sân khấu. Cuối thập niên 30, ông viết lời cho các vở nhạc kịch và làm cố vấn ở nhà hát Bolshoi. Tuy nhiên, sự thích thú của Stalin đối với tác phẩm của ông chỉ giúp cho Bulgakov khỏi bị bắt còn các tác phẩm của ông vẫn không được xuất bản.
Tác phẩm quan trọng nhất của Bulgakov là Nghệ nhân và Margarita, một huyền thoại về quỷ sứ, trá hình dưới dạng một giáo sư. Tác phẩm đã bị đình bản bởi Bulgakov từ chối thay đổi theo yêu cầu của nhà cầm quyền. Bản in đầu tiên được chính quyền Xô Viết cho phép là vào năm 1966-1967, bản thứ hai đầy đủ hơn xuất hiện năm 1973 và một bản đầy đủ được in năm 1989. Khởi thảo từ 1928 và được viết trong suốt 12 năm, Nghệ nhân và Margarita - ban đầu có tên là Tiểu thuyết về quỷ sứ - đã được nhà văn viết đi viết lại đến 7 lần. 26 năm sau khi ông qua đời, cuốn tiểu thuyết mới được xuất bản. Các nhà nghiên cứu gọi đây là “Phúc âm thứ năm - Phúc âm của quỷ”. Trong khi hàng triệu độc giả khắp nơi trên thế giới đã say mê và đau đớn khi đọc những trang viết của Bulgakov thì cho đến nay, tại Nga, vẫn có những người ghét cay ghét đắng tác phẩm của ông.
Trong cuộc đời mình, Bulgakov kết hôn ba lần, với Tatyana Nikolayevna Lappa (1913), với Lyubov Yevgenevna Belozerskaya (1924), và Yelena Sergeyevna Shilovskaya (1932). Elena là người đã dành cho ông sự ủng hộ vô giá khi ông sáng tác Nghệ nhân và Margarita cũng như chịu đựng chứng hoang tưởng của nhà văn.
Bulgakov mất trong khi ông đang viết dở Tuyết đen, một tác phẩm tiểu thuyết-kịch, vào ngày 10/3/1940. Tới thập niên 1980, toàn bộ tác phẩm của nhà văn mới được xuất bản trên chính tổ quốc ông.
Chữ ký của Mikhail Bulgakov
Tác phẩm
Văn xuôi
- Cổ họng bằng thép (Стальное горло,1919) truyện vừa
- Bạch vệ (Белая гвардия, 1922-1924) tiểu thuyết [The White Guard]
- Ghi chép trên ống tay áo (Записки на манжетах, 1923) truyện vừa
- Ổ quỷ (Дьяволиада, 1923) truyện vừa [Diaboliad]
- Bút ký của một bác sĩ trẻ (Записки молодого врача,1925-1927) truyện vừa [A Country Doctor"s Notebook]
- Những quả trứng định mệnh (Роковые яйца,1924) truyện vừa [The Fatal Eggs]
- Trái tim chó (Собачье сердце, 1925, xuất bản 1968) truyện vừa [Heart of a Dog]
- Morfi (Морфий, 1926) truyện vừa
- Nghệ nhân và Margarita (Мастер и Маргарита, viết 1928-1940, xuất bản bị cắt xén 1967, xuất bản đầy đủ 1973) tiểu thuyết [The Master and Margarita]
- Tiểu thuyết sân khấu (Театральный роман, 1936-1937) tiểu thuyết [Black snow: Theatrical Novel]
- Tuyết đen (viết 1940, không hoàn thành, xuất bản 1967) tiểu thuyết-kịch
- Căn hộ của Zoia (Зойкина квартира, 1926) kịch [Zoya's apartment]
- Địa vị tôi đòi của lũ đạo đức giả (Кабала святош, 1929) kịch về Moliere [Moliere]
- Chạy trốn (Бег, 1926-1928) kịch [Flight]
- Những ngày tháng của anh em Turbin (Дни Турбиных, 1926) kịch [The Days of The Turbins]
- Đảo thắm (Багровый остров, 1927), kịch
- Niềm khoái lạc (Блаженство, 1934) kịch
- Ivan Vasilievitr (Иван Васильевич (1936) kịch
- Những ngày cuối cùng (Последние дни, 1935) kịch về Aleksandr Pushkin [The Last Days]
- Tư liệu
- Cuộc đời Molière, 1962
- Nghệ nhân và Margarita - NXB Cầu Vồng (Liên Xô, hợp tác với NXB Tác phẩm Mới), Moskva, 1989. Đoàn Tử Huyến dịch
- Nghệ nhân và Margarita - NXB Lao động 2005. Đoàn Tử Huyến dịch
- Trái tim chó - NXB Văn Học 1988
- Trái tim chó - NXB Thế giới 2004 (in song ngữ)
- Những quả trứng định mệnh - NXB Văn Học 1996. Đoàn Tử Huyến dịch
- Những quả trứng định mệnh - NXB Thế giới 2004 (in song ngữ)
- Tuyển tập văn xuôi M. Bulgacov - NXB Văn Học 1996. Đoàn Tử Huyến dịch
- Alexandr Puskin, kịch về A.Puskin (in trong: Alexandr Puskin. Tuyển tập tác phẩm (5 tập), tập Kịch, tiểu luận, thư từ) - Nxb Văn Học 1996. Đoàn Tử Huyến dịch
- Bạch Vệ - NXB Đà Nẵng 2022. Trần Thị Phương Phương dịch
- Nghệ nhân và Margarita - Đông A & NXB Văn Học 2022. Đoàn Tử Huyến dịch
